Litt om bøkene mine:

mandag 12. desember 2016

Fordi bestefar fortalte...

Det er nesten ikkje til å tru! Det budde ikkje mange familiane på Hrisey i Øyfjord på Island då den store stormen kom sigande ned dalen og gjorde så stor skade, 11.september 1884. Likevel blei to born fødde den natta. Det fortel Bjørn Olafson i eit intervju med Magne Misje, laga av NRK Rogaland og Hordaland i 1984, hundre år seinare. Bestefar hans var nemleg eit av desse borna.
I dette intervjuet får me informasjon om stormen som eg har nytta i siste boka mi, den historiske romanen "Alt vel", der me både er til stades i stormen og følgjer dei som går heime i Skudenes og ventar og høyrer rykte om det som har hendt.

Men kan me tru på det som er fortalt når det skjedde for 130 år sidan?
Og kan me tru på det Bjørn Olafson fortel om den natta då bestefaren blei fødd, altså då oldedmora fekk ein son ei dramatisk stormnatt?
Me kan spørja oss sjølv, kva veit me om det som skjedde i livet til våre oldeforeldre?

Men eg stolar på Bjørn Olafson. Fordi han seier at bestefaren fortalte om dette, både om Galdra-Villy som skremte nordmennene med trolldomskunt og dei norske skipa som blei kasta på land. Og denne bestefaren blei nærare 100 år. Han hadde altså høyrt om denne hendinga nesten heilt fram til intervjuet blei gjort i 1984. Dermed er fortellinga påliteteleg og levande over tre generasjonar.

Så då blir utfordringa til oss: Kor mykje fortel me vidare til etterkomarane våre?
Og tenkjer me over at dersom me ikkje fortel, så kan deler av historia forsvinna ut av historiebøkene? Det er eit talande eksempel på Gran på Hadeland. Der er det to kyrkjer ved sida av kvarandre, systerkyrkjene, og ingen  veit sikkert kvifor det er to av dei. Ein gong i fortellinga si fortelinga, stoppa kunnskapen.
Sjølvsagt vil arkiva og vår digitale kvardag syta for at det meste blir tatt vare på i framtida. Men kvardagane, opplevingane, følelsar og stemningar? Dei er det ikkje lett å putta inn i eit arkiv. Derfor er fortellinga så viktig, med formidling frå generasjon til generasjon.

 Slik ser eg for meg at det var på Hrisey, før stormen:




Boka Alt vel kan kjøpast på bokhandelen på Nord-Rogaland og  i Sunnhordland
og kan bestillast hos meg: marit.totland@knett.no


torsdag 10. november 2016

Ikkje husbåt, men båthus

Dette er briggen "Norden" av Haugesund:
Nei, dette er eit hus, seier du.
etter han hadde kjøpt restene av "Norden" på auksjon i Akureyri.  Faktisk det første tømmerhuset på øya der han bodde. Elles hadde folket der hus som liknar denne kyrkja som framleis er i bruk:


Slik såg skuta ut då ho drog nordover til Island sommaren 1884.

Då eg besøkte Island i fjor, møtte eg guiden i museet i huset til Jörunder Jónsson, 
og då me sat og snakka om stormen 11.september, sa ho plutseleg:
- Ja, dette huset er bygd av ein brigg frå Haugesund.
Eg såg meg rundt, kjende på tømmeret og såg merke i taket. Eg var inne i briggen!

Det finnest mange restaurerte skuter frå1800-talet som me kan gå ombord i. 
Men no var eg omgitt av originalmaterialer frå "Norden".
Plutseleg rykka histora mange steg nærare meg. 
Og eg blei endå meir motivert til å få gitt ut den historiske romanen om stormen som hadde herja i fjorden for lenge sidan som så få kjenner til. 
Resten av historia finn du i boka  Alt vel.

"Alt vel", roman frå Island og Skudeneshavn, 1884

Oppdatert des. 2022
Historisk roman «Alt vel": 
kr 100 + porto kr 70,-
Eller du får boka på kjøpet om du bestiller oppfølgjaren «Tap» som nyleg kom ut. Kr 290,- inkl frakt ved bestilling sms 98060938



Året er 1884 og tida er prega av endring.  
Nokre endringar kjem av seg sjølv, andre må ein ha mot for å følgja med på. 
Silda, som vestlendingane før kunne henta utanfor eigne holmar og skjer, 
drar ein no til Island for å henta. 
Om ein vågar.
Det er om lag tretti år til kvinner får røysterett 
og gifte kvinner har ingen råderett over det familien eig, 
men i Skudeneshavn sender enkefru Thoresen skip 
til Island.

Ein heil flåte kjem seglande frå Skudeneshavn og Haugesund. Brigg Norden forsvarer seg mot sjørørveri undervegs med å mala kanonopningar langs skanseklednnga for at fienden skal tru dei er eit marinefartøy.
Her ligg nokre av skipa og tørkar segl i Eyafjord, like før stormen kjem buldrande og slenger store skip på land.
Telegrammet bringer siste nytt frå fjernt og nær. Men ikkje frå Island. 
Det tar tid før dei som går heime og ventar får vita 
kva som eigentleg hende under uvêret 11.september 1884, 
då Normannastormen herja.

Alt vel  er ein historisk roman
 som tar deg med 
til ei tid då alt var mykje lenger vekke enn 
eitt tastetrykk.


Boka kan no kjøpast for kr 100, - ( + porto 70,-.)
post@marittotland *  sms for bestilling /vipps for betaling til 98060938

Maleriet er 75x95x5 cm, akryl, kr 4000,-

"Alt vel" kan lesast som ein oppfølgjar til Blåstrømpe som kom ut i 2016, 
men kan også stå på eigne bein.
Bli med ein tur til 1800-talet, då mykje var annleis enn i dag!
Etter stormen var briggen av Haugesund ubrukeleg til sjøss. Men dekk og materialer elles var brukande og blei brukt til å byggja dette huset på Hrisey som i dag inneheld m a museum.




mandag 7. november 2016

Eit lite reisebrev frå SILK

Skudenes Internasjonale Litteratur- og Kulturfestival er gjennomført, og dei som står for arrangementet, får toppkarakter frå meg. SILK har ein bredde og ein kvalitet som det står respekt av.
Festivalen blei opna av direktøren på Nasjonalbiblioteket Asla Sira Myhre. Holmen brygge var fullsatt, og Sira Myhre imponerte. Ung rebelsk leiar av partiet på ytste fløyen, tenkjer du kanskje. Men: Du må tenkja om igjen. Her var det ein mann i sin beste alder, som framleis er samfunnsengasjert, men som finn verdiar i litteratur og som maktar og formidla engasjementet sitt. Det var ein fryd å høyra på han!

Neste kveld fekk eg sjølv vera med på eit arrangement på Holmen Brygge. Då handla det om dialekt, spesielt Skudenesdialekten. Harald Dahle styrte samtalen. Espen Berg og eg var lokale representantar. Språkvitar og forfattar Helene Uri deltok med sin faglege tyngde med god formidlarevne, og for oss to lokale som deltok; med ein stil og ei haldning som gjorde at me følte oss vel saman med henne. Holmen brygge var meir enn fullsatt. Fantastisk! Superlativ som fantastisk og imponerande må i samme slengen tas i bruk for å gi honnør til Petter Midbøe med familie som har tatt jobben med å laga i stand lokalet.



TV Haugaland/Hnytt fulgte tydelegvis med på kva eg gjorde denne kvelden. Det viste seg då dei sende frå SILK i programmet HELG. Intervjuet med den langveisfarande SILK-fansen og son min, Anders og meg, finn du her: Krysser fjellet for å komme til SILK

Eigentleg drog eg på Silk for å lansera den nye boka mi "Alt vel". Det fekk eg gjera på Silkesenior. Der loste Sigmund Hansen oss vel i hamn. Og nok ein gong fekk eg vera med i eit av dei nye lokala i havn; denne gongen i Gamle verkstedet som no er blitt så godt som nytt. Det tar over 100 mann, og det er ei oppleving for meg som Skudenesbu å stå på podiet framfor ei slik forsamling og snakka om det eg har bala med å samla av stoff og samla i den historiske romanen "Alt vel" som kan lesast som ein oppfølgjar til Blåstrømpe.

Vidare gjekk ute for min del til Skudenes bu og behandlingshjem. Der las eg frå boka. Det gjorde sterkt inntrykk på meg at ei av damene kunne fortelja at ho sjølv hadde vinka farvel til kjærasten sin då dei var nyforlova og han for på Islandsfisket. "Eg såg båten bli mindre og mindre då dei for utover, og  tenkte at eg aldri kom til å få sjå han igjen," sa ho.

Lørdagskvelden var det Fortellerkveld på Verkstedet. No fekk Anders og eg vera på same arrangement. Og det var stas. Tidlegare hadde han vore på skulebesøk, både på Sør-Håland, i havn og på ungdomsskolen. Han las mellom anna frå boka si Engel i snø  (Gyldendal). Flott å sitja ved bordet saman med systrer, svoger og son. Og sidan kvinnheringen Lars Amund Vaage kom innom, måtte me sjølvsagt ha han med oss ved bordet. Vaage deltok på eit arrangement der han snakka om si siste bok.

Sigmund Hansen leia oss trygt gjennom kvelden:

Inni mellom arrangementa var det tid for signering på Hillesland bokhandel og drøs med andre gjester på Reinertsenhuset.

All ære til dei som arrangerer SILK; med John Rullestad i spissen. Dei lagar eit flott program, tar vel i mot gjestene og ordnar alt det praktiske slik at me andre trur at dette er "a piece of cake". Og så er det eigentleg ein stor gallamiddag!

Når eg likevel var i Skudenes, passa det også å besøka ein flokk unge herremenn i Round Table. Der var temaet O C Hansen. Eg peika på kva det vil seia å ha førebilete som Skou frå boka Garborg og skou - forskjell på folk?", redarenka Karina frå "Alt vel" og tåkelurprodusenten O C Hansen.

Round table kvitterte raust for besøket med denne statusen på sida si: Round table

Eg takkar for meg! Dette var berre eit lite inntrykk frå SILK. Det var landskjende forfattarar og internasjonale kjendisar på ulike arranegement som eg dessverre ikkje fekk høyrt på denne gongen. Kanskje eg får betre tid til å høyra dei ein annan gong. Til dei som arbeider med saka: Lukke til med førebuing av neste års SILK!
Følg gjerne med på Silk sine sider og sjå kva me kan venta oss etter kvart som dei arbeider seg framover: Silkfestival.no

Hein Ove Holmgard var "overalt" og har dokumentert festivalen. Det er han som har tatt bildene som eg har fått lov å bruka her. Han er ein flittig fotograf med eit godt auge for kva som gjer seg som bilde, både når det gjeld natur og folk! Han er verd å følgja på Facebook!

Sist, men ikkje minst, takk til Jan Ove som piffar opp presentasjonen min av boka med den islandske nasjonalhymnen. Og her er han nok i ferd med å nå dei lågaste tonane når bildet blir tatt:

mandag 31. oktober 2016

Om håkjerringa kunne snakka


Kanskje sumde ho omkring rundt om i Eyjafjórður på Island som ei ung håfrøken då nordmennene var der rundt 1880, ho som no er ei diger håkjerring på nærare sju meter? Og om ho gjorde det, og om eg kunne få slå av ein prat med henne; kva hadde ho då fortalt om hendingane 11.september 1884, då store deler av den norske fiskeflåten blei slengd på land i ein orkanaktig storm så hundrevis av fiskarar blei skutelause?

Avisene frå Island og Norge som kom ut i 1884, fortel ein del. (Stor takk til timarit.is og nb.no som gjer avisene tilgjengelege!) Men dei var ikkje så rause med spaltemetrane på den tida, så me får berre vita det aller nødvendigaste for å forstå kva som hende, og knapt nok det. 

Litt hjelp får me av manns minne når ikkje håkjerringa kan hjelpa oss. For 30 år sidan laga Magne Misje eit radioprogram for NRK som handla om stormen i Eyjafjórður i 1884. Han intervjuar ein eldre islending som fortel at far hans kom til verda den stormnatta. Farfaren blei nærare 100 år, og han hadde fortalt mykje om Nordmannastormen11.september. Eg sit med opptaket i dag, og vips, så er eg fleire generasjonar nærare hendingane. Det gir meg ganske sikker informasjon som eg har brukt i boka "Alt vel" som kjem ut i desse dagar.

Men no har eg spora av, for det var håkjerringa eg skulle dvela ved. For at det var håkjerring på Island på denne tida, er det ingen tvil om. Fleire av dei som fiska håkjerring lånte nemleg ut skipa sine til nokre sildefiskarer dei vekene nordmennene var i fjorden. Og på Island fortel dei framleis om dei store håfiskarane: Jörunder Jónsson var ein av dei. I "Alt vel" er denne episoden skriven inn i handlinga:

«No, du er ikkje ute etter håkjerring for tida?» Ådne visste at karen dreiv dette fisket og hadde tent gode pengar.
«Jo, det er håkjerringa som gir mat på bordet heime hos meg. Eller haien, som me seier. Me får god pris for olja,» svarde han. Men desse månadene de er her for å fiska sild, har eg sikraste inntekta ved å leiga ut skipet mitt som losji til dykk. Så det er bra at de kjem og skaper liv i fjorden her».

«Men de har no driftige folk her på øya, har eg høyrt,» sa Ådne. Eg kom i snakk med Jörunder Jónsson for ei veke sidan. Og han hadde både mange jern i elden og flust med planar for framtida.»

«Ja, han Jörunder, ja. Han får gjort det han har sett seg føre.»

«Han driv karane sine hardt, høyrer eg. Er det ikkje så?» Ådne såg spørjande på Geir.

«Du har høyrt gjete det store haifisket, forstår eg.» Geir kika bor på Ådne, strauk seg over skjegget og sette seg til rettes, klar til å fortelja. «Det er ikkje mange som er som Jörunder. Det har du rett i. På det jamne driv han godt og gir mannskapet gode arbeidsdagar. Men når det røyner på, krev han alt av karane sine. Som då han kom over ein heil stim med hai. Dei fekk om bord den eine haien etter den andre. Og den eine større enn den andre.» Geir reiste seg frå tua han sat på og viste korleis dei halte og drog. «Den største var nesten seks meter lang, fortel dei. Karane blei sjølvsagt slitne, men med slik fangst kom det ikkje på tale å gi seg. Fleire av mennene la seg ned på dekk og kunne ikkje lea ein finger, så trøytte var dei til slutt.» Geir bøygde seg framover, let armane hengja nesten ned i bakken, før han retta seg opp med eit rykk og heldt fram med å fortelja: «Men Jörunder visste råd. Han reiste dei opp att etter kvart som dei la seg ned. Då dei likevel la seg, fann han fram hangikjøt til dei. Og så helte han i dei brennevin. Gjekk frå den eine til den andre, klappa dei på skuldra og sa: «Opp igjen, guten min! Held ut litt til, son!» 
..........................

Kva veit me meir om håkjerringa?
Nyare undersøkingar viser ein estimert alder for dei eldste håkjerringene på 392 år (med en usikkerhet på ± 120 år). Dette viser at håkjerringa er det lengstlevande virveldyret me kjenner.Håkjerringa er ein storvokst haihåkjerringfamilien. Den kan bli over sju meter lang og kan vega over eitt tonn, sjølv om dette er sjelden. Håkjerringa er den haiarten som finnest lengst mot nord, den er observert på 2200 meters dyp, men er vanlegast å finna mellom 200 og 600 meters dyp. (stor noresk leksikon)

Dei som vil bli betre kjend med håkjerringa, kan lesa den briljante Havboka til Morten A Strøksnes, 
eller  Kunsten å fange en kjempehai fra en gummibåt på et stort hav gjennom fire årstider, som undertittelen heiter.

Bildet er henta frå artikkelen: Vil ha haier på Polaris

Boka "Alt vel" er til sals i mellom anna hos Haugen bok

søndag 30. oktober 2016

Etterlysing av mannskap og eigarar i Skudenes

Boka om stormen på Island, 11.september 1884, er no klar til presentasjon på SILK neste veke. I innspurten er eg på leit etter skip og folk som var på Island i 1884. Eg har ein del informasjon om dette, men treng hjelp. Skipa som blei nemnde i avisene etter katastrofen, plasserer skipa stort sett i Stavanger, Bergen eller Haugesund. Men det var nok berre ei grovsortering. Er det nokon som veit om det er skip på denne lista som høyrte til i Skudeneshavn? Eller enda meir interessant; er det nokon som har forfedre som var ombord?

Slik var sorteringa:
Stavanger:
Skonnert Lagos
Skonnert Asgarius
Galeas Riga

Bjørgvin:
Fiskeskute Fiskeren
Fiskeskute Rap

Stord:
Jakt Helene
Jakt Elisabeth

Haugesund:
Galeas Riga
Galeas Mars
Galeas Occident
Skonnert Adoram
Galeas Mønstre
Jakt Gottfred
Galeas Marie
Skonnert Skjold
Jakt Svanen
Jakt Kaja Sofie
Galeas Baltis
Galeas Nordenskjold
Brigg Norden
Galeas Rap
Galeas Alice
Galeas Saga
Galeas Tærnen
Jakt Nora
Galeas Vega
Galas Snæfrid
Galeas Venus
Galeas Isafold
Skonnert Thor
Galeas Ansgar

Desse skipa er nemnde i samband med større og mindre skader, samamstøyt eller kondemnering, men dei utgjer berre ein liten del av fiskeflåten som dro til Island dette året.


fredag 28. oktober 2016

Hurra! Boka er klar!

Boka er klar. Og slik ser den ut. Gler meg til å fortelja meir om dette framover.




søndag 11. september 2016

11.september, ikkje i 2001, men i 1884.



Det skjedde 11.september. Ja, det gjorde faktisk det. Eg måtte sjå nærare etter. Hadde eg lese feil? Største orkanen i manns minne på Island 11.september 1884. Jo, det stemte.
Og dette hadde eg planar om å skriva bok om, ein historisk roman som skulle skildra døgnet med den sjeldne orkanen som øydela så mykje og som tok liv i løpet av få timar.
Først tenkte eg at måtte endra datoen. Det kunne jo sjå spekulativt ut, då det å bruka datoen i seg sjølv gir assosiasjonar til dramatiske hendingar.
Men det ville vera historieforfalsking å ikkje ta det med. Og for den som vil leita i islandske og norske aviser frå 1884, er det fint å ha rett dato. Avisene kan nemleg lesast på islandske timarit.is og det norske nasjonalbiblioteket, nb.no, sine databasar. Eit flott tilbod og eit fantastisk kjeldetilfang for oss som grev oss tilbake i tida.
Orkanen 11.september er den historiske hendinga romanen "Alt vel" er bygd opp om. Eg gler meg til å presentera boka i november.

torsdag 8. september 2016

Ei stor, lita og annleis bok om Bergen


Ein -  to - tre, og eg har hatt ei historisk reise med Fløibanen i Bergen. Og ikkje berre Fløibanen. Eg har lært meir om byen, jernbanen, næringslivet, byutviklinga og nokre store menn som har sett spor etter seg til glede for andre enn på lenge.
Og eg har lært meir om tradisjon og kulturhistorie. Og ikkje minst, sjølvsagt, som tittelbladet seier: Eg har lært mykje om Fløibanen.

Boka er berre 12 cm høg, men bokstavane står i lange rekker, fordelt på små blad, slik at alle orkar lesa. Og orkar ein ikkje lesa, kan ein sjå på alle dei flotte fotografia og illustrasjonane.

Boka har undertittelen: ".. og om erobringen av byfjellene som turområde". Vedlagt ligg det/heng det også eit kart over byfjella, så ingen skal kunne orska seg for ikkje å ta ein tur i mangel på kart.

Mange sitat gir oss eit innblikk som både informerer og forbløffer. Kven skulle tru at Turistforeningen, anno 1890, står bak denne oppmodinga:
Men gjør rett i at putte lidt skiver og en halv øl i lommen, hvis man da ikke foretrækker at fylde på med litt saft paa en flaske selters. Glem endelig ikke tobak, helst en snadde. Thi du ved ikke, hva tobak er for en himmelsk nydelse, før du er i fjellet og ligger i mosen bag en lun sten. Og vær ikke ængstelig for at tage en liden lur der oppe."

Det er Lasse Berntzen som deler ut av sin kjærleik til Bergen, kunsten og historia i den vesle boka som kjem ut på Pale forlag og har tittelen:
En historisk reise med Fløibanen i Bergen og om erobringen av byfjellene som turområde.

Eg tilrår boka på det varmaste -
til eiga glede eller som gåve til ein som har alt.

"Alt vel"

Det gjaldt å formulera seg kort og konsist når ein sende telegram og betalte for kvar bokstav. Men kor lenge var det sanninga, at alt var vel, når det tok si tid før meldinga nådde fram?

I den historiske romanen "Alt vel" går enka som har rusta ut skip til Islandsfisket, og ventar. Og på Island hender det meir enn ho veit om.

Eg gler meg til å leggja fram den nye boka som eg har hatt mange gode skrivestunder med å laga.

Boka kjem på Kapabel forlag i november.


lørdag 27. februar 2016

Digitalisering av gamle aviser vil skape ny historiefortelling



Det begynte med en setning om at Skou holdt foredrag landet rundt. Jeg tenkte at det måtte være en overdrivelse. Men så begynte gamle aviser å tikke inn i databasen til Nasjonalbiblioteket, med den ene annonsen etter den andre. Spalter opp og ned med omtale av møtene og referat fra foredraga dukket opp. Sannelig var han landet rundt. Kanskje til og med i Sverige.
Her er en oversikt over foredraga av Martin Johan Mathiassen Skou i følgje aviser gjort tilgjengelige digitalt per 27.2.2016. Og enda er bare en liten del av avisene tilgjengelige.
Lista imponerer oss kanskje ikke, vi som tar fly på kryss og tvers av landet. Men med tanke på at Skou ikke hadde mye penger og  tilbakela lange strekninger til fots eller med egen båt, er dette mer enn imponerende. Og når han benyttet rutebåt, tok det sin tid å komme fra havn til havn på 1890-tallet.

Alle disse møtene er ikke omtalt i boka da jeg ikke visste om dem. Mange steder gikk møtene over to eller flere kvelder

Dato/omtale
sted


1892
4.1 Aftenposten, og i Stavanger Amtstidende, Nordenfjeldske tidende


Stavanger Totalavholdsforening

23.1 Vestlandsposten
Skriver at han har vært på Jæren, Haugesund, Stavanger, Bergen

23.2 Vestlandsposten
Mandal

16.4 Vestlandsposten
Gjør kjent  møte i Sandnes, Elim 2.påskedag

22. og 23. 4 Vestlandsposten
Gjør kjent Massemøte i Stavanger

7.8.9.og 13.5 Aftenposten og Morgenbladet skriver om møtene
Studentersamfunnet 8.5
Christiania Arbeidersamfund. 14.5
Ynglingeforeningen 15.5
Møllergt. Indremisjonens sentrallokale, 20.5

November
Skien bedehus

1893


9.3
Haugesund, nordre skole

25.3
Sandeid

 8. og 9.6
Fredrikstad, Betel og Betania

10.6
Moss

10.og 11.8
Bergen, Misjonshuset

26.8
Ålesund

5.9
Kristiansund

10. ,13.,og 14.9
Trondheim

14.9 ca
Beitstaden,

23.9
Godtemplarlokalet, Steinkjer

24.9
 --«--

1894


25.1 og 28.1
Kristiansand

5.2
Arendal

13.4
Oslo, Misjonshuset, Akersgata

15.4
Oslo, Christiania sentrallokale

? april
Hamar

7. og 8.5
Lillehammer bedehus

7.12
Fredrikstad


Des: Sier han skal videre til Sverige

1895


1896


15.4og 16.4
Tønsberg

12.8
Oslo, Møllergata, Indremisjon

14.8
Calmeyergate

18.8
Løveapotekets sal (Lærerlandsmøte i byen)


Aug: Sier han skal til Østerdalen

1897


22.1 Socialdemokraten skrev:
Arbeidersamfunnet hadde årsmøte, MJMS talte, Fredrikshald

4.4 Tromsø amtstidende skrev:
Fiskeværa i Lofoten

påske
Bodø, flere foredrag i forsamlingshuset

18.6
Fredrikshald, Arbeidersamfundets store sal

26. og 27.6
Ålesund

1898


17.og18.3
Fredrikstad, Betania og Betel

31.7
Haugesund

1899


1900


juli
16.7 Romsdals amtstidende: Skou reiser nå i vårt amt

1906


27.4
Stavanger «Et kulturhistorisk foredrag»