Kva er sanning og kva er dikting i ein historisk roman?

Snart skal eg ut å presentera den historiske romanen TAP. Og i møte med lesarane kjem spørsmålet ganske snart: Kva er sanning og kva er oppdikta?

Ja, eg veit svaret på dette. Men skal eg gå i detalj og sortera for den som les?

Ein historisk roman er basert på historiske hendingar frå tidlegare tider. Enkelte hendingar og personar er henta frå det verkeleg livet. Andre er oppdikta. Og fordi romanen går utover dei faktiske hendingane, kan forteljinga fortsetja der historieboka sluttar.

Noko av det fine med slike romanar, slik eg ser det, er at me får eit tidsbilde, og eit høve til å flytta oss tilbake i tid og stad, og få eit innblikk i korleis livet var før vår tid.

Når romanen er plassert i eit kjend miljø, kan den i tillegg fortelja lokalhistorie, historie som kanskje elles ikkje ville vera kjend meir enn i stikkords form. I «TAP» gjeld dette særleg forliset til barken «Anna Howitz». Mange har høyrt namnet, og veit at dei har gamal bomull liggjande ein stad eller isolasjon i veggen, som kom frå dette forliset.

Særleg den eine mannen i forteljinga ligg svært nær den ekte modellen henta frå det verkeleg livet i «Tap». Men eg tenkjer i svært liten grad eg vil gjera greie for kva som er kva. Er det dårleg gjort overfor mannen? For å svara på spørsmålet er det greitt å vita at han døydde for 100 år sidan. Næraste pårørande døydde for 150 år sidan. Han var eineborn, var ikkje gift og hadde ikkje born.

I det siste har eg lese historiske romanar for å sjå korleis andre taklar dette, kva som står i etterord og på omslag om kva som er dikting og ikkje. Boka "Livlegens besøk" var ei mektig bok, mykje bygd på fakta og etterlatte dokument, men det er heilt tydeleg at mykje også har oppstått i tanken til forfattaren Per Olav Enquist. Boka er forresten verd timane det tar å lesa historia frå slottet i Danmark på slutten av 1700-talet.

TAP kan bestillast allereie no, ved sms til 98060938,  sjølv om det er nokre veker til den er klar til sal. Prisen er 200,- inkl porto.

Då fire gutar ville ro til England

Det er juli og året er 1941.

Fire (svært) unge gutar frå Bergenskanten vil over til England for å kjempa på alliert side mot nasistane.

Dei prøvde å få bli med på båtar som gjekk i Englandsfart, men lukkast ikkje. Så tok dei saka i eigne hender. Førebudde seg. Handla og skreiv avskjedsbrev til foreldra.

Så la dei av garde ut over det opne havet.

Nokre dagar var havet velvillig og let dei komma seg avgarde. Men så blei det tøffe dagar. Til slutt kom dei inn til Skudeneshavn, utmatta og tomme for ferskvatn. Her var dei heldige og kom seg inn mot land utan å bli observert av tyske vakter. Mannskapet på Sildøy var på veg mot land, då dei oppdag robåten. 

60 år seinare var gutane tilbake i Skudenes og møtte redningsmennene sine. 

Ein av gutane skreiv ei dagbok etter minne då krigen var slutt. Den fekk far, Rolf Høines, og slik blei den med i boka "Med handemakt og hestekraft". Over 16 sider er historia fortalt, både om det som hende i 1941 og korleis det var å møta dei som berga livet deira.

Boka kan kjøpast hos meg for kr 150,- inkl. porto. (bestilling til 98060938). Kanskje er det også nokre eksemplar igjen hos bokhandelen.

Ein av gutane er no blitt ein svært gamal mann. Sonen hans kontakta meg i vinter, og no skal alle etterkommarane få seg ei bok der historia er med. I tillegg  har sonen bedt meg mala redningsaksjonen. Det har eg gjort. Eg har bygd på informasjonen i dagboka. Sildøy har eg eit fått ganske nye bilde av, men sidan me skal tilbake til1941, har eg bygd på eit eldre bilde av båten. Truleg er Sildøy blitt noko endra med åra.

Då møtet mellom gutane og redningsmennene skulle arrangerast skulle ein tru det var lett å få tak i mennene det gjaldt. Men det tok si tid. Dei som hadde redda livet til dei fire gutane, hadde ikkje snakka så mykje om det som hende. "For me snakka aldri om det som skjedde under krigen", sa dei.