Brev frå ein som har lese "Garborg og Skou - forskjell på folk?

I dag fekk eg eit brev frå ein som kjøpte boka mi for ei veke sidan. Slike brev blir ein ofte i godt humør av.  Denne gongen blei eg rett og slett inspirert til vidare arbeid med historiske emne.

Garborg og Skou - forskjell på folk? kom ut for tre år sidan. Den kan no kjøpast hos meg for kr 200 + porto, (før 349).

Her kan du lesa meir om boka

Er navnet Sølvstrand fremdeles i bruk?

Hvilke navn er i bruk når det gjelder holmer og skjær rundt Skudeneshavn fremdeles?
Er det noen som snakker om:
Sølvstrand (Bendikken)
Guleholmen
Ringeskjær
Gaudeskjær

Når jeg leser i gamle dokumenter om Høinesvigen, er det området innenfor Høinessjøen eller et området nærmere Vigane?
Høinesbugta er det Kanalen? Noen som vet?

Og Skiftevigsholmane ved Mjølhus. Ligger det sør for Mjølhussand? Om en skal bære en båt over land til Skiftevigsholmane, hvor går en fra da? De gjorde det da de skulle prøve å redde skipet Anna Howitz som forliste i 1886.

Er disse navn i bruk nå?
Nesagabet ble kalt Smesundet

Sofiehaugen, finnes den eller er den nedbygd?


Jeg arbeider med den tredje historiske romanen i rekken etter Blåstrømpe og Alt vel. For  få riktige navn, trenger jeg hjelp med disse stedene i strandsona.

Maleriet er utsnitt av et større bildet jeg har malt.

Å være fra Skudeneshavn og bli oppdratt til å spørre etter historien vår, gjør at en får skrivekløe. Derfor er det blitt to historiske romaner med hendelser fra området, til nå. Inn i mellom skriver jeg også andre bøker. Siste boka er Sommerfuglboka HÅP, en liten gavebok som du kan lese om her.

Sommarfugl anno 1884 og før den tid?

Kor utbreidd var bruken av sommarfuglen som symbol på gravminne? Eg fortel om sommarfuglen både her og der for tida, og i den samanhengen ville det vera svært interessant å vita om det er mange jernkrossar, plater eller gravsteinar rundt omkring med dette flotte symbolet på.

Veit du om gravplassar der det finnest  sommarfuglsymbol, er det flott om du skriv det i kommentarfeltet under her. Så blir eg litt klokare.

I Kvinnherad er det i alle fall ein slik kross; på Fjelberg. Det fann eg ut like før sommarfuglboka «Håp» skulle i trykken. Berre nokre justeringar stod att. Eg hadde manuset med meg til Fjelberg gamle prestegard for å ta ein siste gjennomgang. Boka handlar om sommarfuglen som symbol på oppstoda og det kristne håpet. Eg hadde skrive at sommarfuglen var å finna på støypejernskrossar frå 1800-talet, men hadde ikkje sett slike sjølv nokon gong. Eit Google-søk hadde stadfesta at det var slik; det  fantest både krossar med sommarfugl på veg ut av kokongen og krossar med berre sommarfugl. Det fekk vera dokumentasjon god nok på, hadde eg tenkt, og tok krossane med i boka.

Så står eg og ser ut vindauget på kjøkenet i prestegarden. Og får sjå ein jernkross på gravplassen. Eg går ut for å sjå nærare på han. Når eg kjem heilt bort ser eg at det ikkje er nokon sommarfugl på han. Eg blir litt skuffa. Eg må erkjenna det. Men kva var vel sjansen for at det skulle vera sommarfugl på den eine krossen som stod på første gravplassen eg var på etter at manuset var ferdigskrive?

Eg går nærare. Og ser: Det er ikkje ein kross, det er to. Dei er sette opp mot kvarande så dei ser ut som ein på avstand. Eg går rundt for å sjå på den bakerste krossen. Kva ser eg? Ein sommarfugl! På eit gravminne frå 1884.

Fjelberg prestegard skal gi inspirasjon til forfattarar. Kvalitetssikring av kjelder høyrest ikkje så fint ut, men er vel så viktig når ein formidlar tradisjon og historie. Så Fjelberg prestegard gjorde jobben sin.

Første delen av "Håp" handlar om larvane "Den eine" og "Den andre" som bur på "Den grøne greina". Dei høyrer stygge rykte om framtida. Men alt blir annleis enn dei trudde. Andre delen handlar om sommarfulgen som symbol.
Det ville vera fint om me for alvor gjorde det kjent at sommarfuglen er symbol både på Jesu død og oppstandelse og det nye livet. Derfor har eg laga boka.

- Eg tar ti, sa ei som var innom ein dag.
Er det fleire som vil handla bøker og ha liggande  for å bruka ei bok i staden for ei blomehelsing eller konfekt, kan me avtala pris. Portofritt ved kjøp av minst tre, kan bestillast hos meg: marit.totland@knett.no eller SMS til 98060938

Og bøker er å få kjøpt i bokhandelen for kr 150 i Skudenes, Åkra, Kopervik, på Oasen,

Totland Libris, Nordfjordeid

Bokhandelen i Aksdal, i Rosendal, på Husnes og hos Vikse/Bremnes

Sand i Ryfylke, Egersund, Ølen, Etne, Sveio,

Bok og media, Akersgata /Oslo, (kr 100,-) 

Høyer i Arendal, Bibelbutikken i Sandnes,

Kristelig bokhandel i Haugesund, Bergen, Torp og Bryne,

Vivo i Drammen, Lyngdal og Mandal,

Sunnbok på Stord,

Osøyro Libris og Vatne/Sandnes,
Ark Amanda, Ark Heiane og Ark Stord
og

i Åkra hos Oddrun på butikken.

Dessutan er den å finna i Tvedestrand antikvariat

(litt tidleg å hamna på antikvariat, men men...)

Nettsidene til Bok & Media finn du her

"Håp" - klar til å finna lesarar

Håp - noko me alle treng. "For lyset me alle treng, finst!"

Første del av boka handlar om larvane "Den eine" og "Den andre" som fryktar det sm må komma, men som opplever dets tore, å bli forvandal til somamrfugl. Andre del av boka handlar om korleis sommarfuglen er brukt i ulike samanhengar og kulturar.

Boka har nådd mange lesarar. Og fleire tilbakemeldingar har fortalt meg at gåveboka fungerer til trøyst for dei som strever. Men kan også vera eit lyspunkt i ein heilt alminneleg kvardag

"Håp" er ei gåvebok med litt tekst saman med eigne malerier: 36 sider, 14x14 cm, innbundet. Nynorsk- og bokmålsutgåve. Kr 50.
Boka kan tingast hos meg: post@marittotland.no. Portofritt ved kjøp av fire eller fleire.

Kva Anders sine bøker gjer med mammo?

Anders kjem med si fjerde bok kva dag som helst.

"Det må vera kjekt med Anders som bur så nær deg. De har sikkert mykje å snakka om," seier folk. Og det er sant. Me har mykje å snakka om både når bøkene blir til og når dei kjem ut, både hans og mine.

Men det er meir enn "noko kjekt å snakka om". For bøkene hans treff meg på så ulikt vis.

Vampyrane i Eplehagen er til å le av. Både fordi fortellinga er på tvers av fornuft, og fordi både Jan Ove og eg figurerer i boka. Ja, me figurerer, bokstavleg talt, i alle fall Jan Ove, der han syklar opp bakken mot Eplehagen.

Engel i snøen er til å grina av. Ikkje berre første gong eg las boka, men kvar gong eg les.

DIGG er til å bli mett av. Rett og slett. Satsar på at det vil komma til å henda utan at eg lagar maten.

Så lenge ingen ser oss er til å få vondt i magen av. Ikkje fordi eg har fått for mykje mat frå Digg, men fordi den tar tak og vrir i kjenslene, også dei eg ikkje visste eg hadde.

Ja, eg seier som myrsnipa: Alle dei fire ungane mine er sjølvsagt dei finaste i verda, og når det gjeld skriving, er Anders den beste.

Sommarfuglboka HÅP

HÅP er ei lita bok som eg håper kan gi håp. Første delen handlar om larvane Den eine og Den andre på Den grøne greina som fryktar det dei høyrer rykte om skal henda. Andre delen handlar om sommarfuglen som symbol.

Eg har lenge malt sommarfuglar i ulike variantar som symbol på det grensesprengjande, mellom anna "Sommarfugl i vinterland". Maleria er brukte som illustrasjonar i boka.

Boka kostar kr 50,- 

og kan tingast hos meg: post@marittotland.no   SMS: 98060938

HÅP er 14X14 cm, innbunden, i fargar.
Bokmål og nynorsk

Kr 50,-

Kanskje ei lita gåvebok?

Smørbukkgenser

Strikkeoppskrift på Smørbukkgenser
Er det ikkje på tide at Smørbukk får sin eigen genser når han Marius har vore så å seia einerådande på strikkepinnane? Her kjem i alle fall ein start.
Og vil ikkje ein Smørbukkgenser også formidla at nynorsk er bra? Smørbukk var jo ein ihuga nynorskgut, ikkje av prinsipp, men av rein intuisjon, vil eg tru.

Eg har sett nøye på teikneserien, og ville laga ein god og vid genser. Eg har funne ut at genseren må lagast nokolunde slik:

Modell 1, ca 3 og 5 år, Sisu eller anna garn som er ca. 50 gr/175 m. Modell til ca 5 år står i parentes.
Ca 5 og 7 år: Dersom du bruker pinne 3 og 3,5 i staden for 2,5 og 3, vil genseren ovafor til 3 år bli passeleg til 5 år, og den til 5 år bli passeleg til 7 år. Lengden må då sjølvsagt endrast til den passar til alderen.

Legg opp 150 (162) maskar med svart på pinne nr 2,5. Du treng 200 gr (250 gr) raudt garn og 50 gr svart.
Strikk 3 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til raudt og strikk 1 omgang rett.
Strikk 9 omgangar raudt.
Skift til pinne nr 3 og gå over til glattstrikk (berre rett), samstundes som du aukar ved kvar 3. maske. Då får du 200 (216) maskar.
Strikk 3 omgangar raudt (inkl. den omgangen du auka på).
Start så på lusemønsteret, sjå rubrikkmønsteret nedafor.

Sett eit merke der du startar. Ja, gjer det! Ikkje tru at det er like greitt utan. Det er fort gjort komma ut av kor du skal starta ei ny rad om du ikkje gjer dette, og då vil lusa komma i hytt og ver. Flytt merket oppover etter som arbeidet blir større. Har du ikkje nymotens strikkemerke, så bruk ei sikkerhetsnål. Den gjer same nytta.
Gjenta mønstret til arbeidet måler 32 (35) cm. I min genser blei det 19 (20) rader med lus.
Held fram med lusemønsteret mens du strikker vidare til rund hals:
Strikk 45 (45) maskar. Fell 10 (18) maskar.
Strikk omgangen vidare fram til merket i sida. Klipp av tråden.
Sett maskane som nå er att fram til opninga for halsen, over på den høgre pinnen.
Start på ny på venstre side av fellinga. Du har no alle maskane på rundpinnen på same linja i lusemønsteret.
Strikk fram og tilbake og fell slik:
2 maskar i starten på kvar pinne 6 gonger, (altså til saman 12 maskar).
1 maske i starten på kvar pinne 6 gonger (6 maskar).
Strikk til arbeidet måler 37 (39) cm.
Dette blir ein ganske kort genser. Strikk fleire rader med lus om du vil han lenger.
Fell av med raudt.

Ha alltid den raude tråden fremst på peikefingeren med den svarte bak, så blir mønsteret aller finast.

Erme:

Legg opp 42 (42) maskar på pinne nr 2,5.
Strikk 3 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til raudt og strikk 1 omgang rett.
Strikk 9 omgangar raudt 1 rett og 1 vrang.
Skift til pinne nr 3 og gå over til glattstrikk, samstundes som du aukar ved annankvar maske.
Då får du 63 maskar.
Sette eit merke i starten på arbeidet.
Auk kvar 10. maske på neste omgang. Då har du 69 maskar.
Etter tre omgangar glattstrikk startar du på lusemønsteret.
Etter 2 luserekker og 1 omgang raudt, aukar du med ein maske på kvar side av merket.
Gjenta aukinga mellom annakvar stripe med lusemønster, altså kvar 10. omgang.
Strikk 18 (20) rekker med lusemønster, Ca 30 cm (avslutt med 3 raude omgangar).
Snu arbeidet på vranga og strikk 6 omgangar raudt glattstrikk til brettekant.

Montering:
Sett ei merke i kvar side på hovudstykket. Legg ermet inntil og merk av kor langt ned
brettekanten rekk. Ta fram symaskina og sy frå toppen og ned til ca. ein halv cm lengre enn
merket. Sy 1 cm tvers over. Sy opp att til toppen med nåla 1 cm frå den første saumen. Fest
trådane godt.
Klipp opp mellom saumane.
Sy saman ved skuldrene (for hand).
Sy i ermet med nåla i den første omgangen med glattstrikk i brettekanten. Bøy brettekanten
ned og fest forsiktig.
Ta opp ca 96 maskar rundt halsen med pinne nr 2,5.
Strikk 7 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til svart og strikk 1 omgang rett.
Strikk 3 omgangar svart.
Strikk 1 omgang vrangt (brettekant).
Strikk 9 omganger raudt glattstrikk.
Fell av og sy brettekanten forsiktig og litt laust ned.
Du kan også fella av etter dei tre svarte omgangane dersom du vil ha ei lausare halsopning.
.....
Eg held på å prøvestrikka ein vaksenmodell og ein str 6 år. Kven veit: Plutseleg er det mønster nok til å kle opp heile familien. Her er vaksenmodellen:

Modell 2. Til vaksen mann: Medium stor.
Sisu (eller anna garn som er ca. 50 gr/175 m).

Legg opp 270 maskar med svart på pinne nr 2,5. Du treng 450 gr raudt garn og 100 gr svart.
Strikk 5 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til raudt og strikk 1 omgang rett.
Strikk 10 omgangar raudt.
Skift til pinne nr 3 og gå over til glattstrikk (berre rett), samstundes som du aukar ved kvar 10. maske. Då får du 300 maskar.
Strikk 3 omgangar raudt (inkl. den omgangen du auka på).
Start så på lusemønsteret, sjå rubrikkmønsteret nedafor.

Sett eit merke der du startar. Ja, gjer det! Ikkje tru at det er like greitt utan. Det er fort gjort komma ut av kor du skal starta ei ny rad om du ikkje gjer dette, og då vil lusa komma i hytt og ver. Flytt merket oppover etter som arbeidet blir større. Har du ikkje nymotens strikkemerke, så bruk ei sikkerhetsnål. Den gjer same nytta.
Gjenta mønstret til arbeidet måler 56 cm. I min genser blei det 34 rader med lus.
Held fram med lusemønsteret mens du strikker vidare til rund hals:
Strikk 65 maskar. Fell 20 maskar.
Strikk omgangen vidare fram til merket i sida. Klipp av tråden.
Sett maskane som nå er att fram til opninga for halsen, over på den høgre pinnen.
Start på ny på venstre side av fellinga. Du har no alle maskane på rundpinnen på same linja i lusemønsteret.
Strikk fram og tilbake og fell slik:
6 maskar i starten på kvar pinne 2 gonger, (altså til saman 12 maskar).
3 maske i starten på kvar pinne 4 gonger (12 maskar).
2 maskar i starten på kvar pinne 2 gonger (4 maskar)
Strikk til arbeidet måler 62 cm.
Fell av med raudt.

Erme:

Legg opp 52 maskar på pinne nr 2,5.
Strikk 5 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til raudt og strikk 1 omgang rett.
Strikk 10 omgangar raudt 1 rett og 1 vrang.
Skift til pinne nr 3 og gå over til glattstrikk, samstundes som du aukar  til 84 maskar ved å strikka 1 maske rett og aukar i dei to meste maskane heile vegen rundt.

Sett eit merke i starten på arbeidet.
Auk på begge sidene av merket i den mellomste eva dei raude omgangane etter annankvar stripe med lus. Strikk til arbeidet måler ca52 cm. På min genser blei det 31 rekker med lus.

Snu arbeidet på vranga og strikk 6 omgangar raudt glattstrikk til brettekant.

Montering:
Sett ei merke i kvar side på hovudstykket. Legg ermet inntil og merk av kor langt ned
brettekanten rekk. Ta fram symaskina og sy frå toppen og ned til ca. ein halv cm lengre enn
merket. Sy 1 cm tvers over. Sy opp att til toppen med nåla 1 cm frå den første saumen. Fest
trådane godt.
Klipp opp mellom saumane.
Sy saman ved skuldrene (for hand).
Sy i ermet med nåla i den første omgangen med glattstrikk i brettekanten. Bøy brettekanten
ned og fest forsiktig.
Ta opp maskar rundt halsen med pinne nr 2,5.
Strikk 7 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til svart og strikk 1 omgang rett.
Strikk 3 omgangar svart.
Strikk 1 omgang vrangt (brettekant).
Strikk 9 omganger raudt glattstrikk.
Fell av og sy brettekanten forsiktig og litt laust ned.
Du kan også fella av etter dei tre svarte omgangane dersom du vil ha ei lausare halsopning.

Modell 2. Dame: Medium stor.
Sandnes Alpakka  (eller anna garn som er ca. 50 gr/110 m).

Legg opp 210 maskar med svart på pinne nr 3,5. Du treng 600 gr raudt garn og 100 gr svart.
Strikk 5 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til raudt og strikk 1 omgang rett.
Strikk 10 omgangar raudt.
Skift til pinne nr 4 og gå over til glattstrikk (berre rett), samstundes som du aukar ved kvar 10. maske. Då får du 231 maskar. Ayk 1 maske på neste omgang til 232 så alet går opp i 4.
Strikk 3 omgangar raudt (inkl. den omgangen du auka på).
Start så på lusemønsteret, sjå rubrikkmønsteret nedafor.

Sett eit merke der du startar. Ja, gjer det! Ikkje tru at det er like greitt utan. Det er fort gjort komma ut av kor du skal starta ei ny rad om du ikkje gjer dette, og då vil lusa komma i hytt og ver. Flytt merket oppover etter som arbeidet blir større. Har du ikkje nymotens strikkemerke, så bruk ei sikkerhetsnål. Den gjer same nytta.
Gjenta mønstret til arbeidet måler 58 cm. I min genser blei det 26 rader med lus.
Held fram med lusemønsteret mens du strikker vidare til rund hals:
Strikk 65 maskar. Fell 20 maskar.
Strikk omgangen vidare fram til merket i sida. Klipp av tråden.
Sett maskane som nå er att fram til opninga for halsen, over på den høgre pinnen.
Start på ny på venstre side av fellinga. Du har no alle maskane på rundpinnen på same linja i lusemønsteret.
Strikk fram og tilbake og fell slik:
6 maskar i starten på kvar pinne 2 gonger, (altså til saman 12 maskar).
3 maske i starten på kvar pinne 4 gonger (12 maskar).
2 maskar i starten på kvar pinne 2 gonger (4 maskar)
Strikk til arbeidet måler 62 cm.
Fell av med raudt.

Erme:

Legg opp 40 maskar på pinne nr 3,5.
Strikk 5 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til raudt og strikk 1 omgang rett.
Strikk 10 omgangar raudt 1 rett og 1 vrang.
Skift til pinne nr 4 og gå over til glattstrikk, samstundes som du aukar  til 60 maskar ved å strikka 1 maske rett og aukar i dei to meste maskane heile vegen rundt.

Sett eit merke i starten på arbeidet.
Auk på begge sidene av merket i den mellomste eva dei raude omgangane etter annankvar stripe med lus. Strikk til arbeidet måler ca 51 cm. På min genser blei det 21 rekker med lus.

Snu arbeidet på vranga og strikk 6 omgangar raudt glattstrikk til brettekant.

Montering:
Sett ei merke i kvar side på hovudstykket. Legg ermet inntil og merk av kor langt ned
brettekanten rekk. Ta fram symaskina og sy frå toppen og ned til ca. ein halv cm lengre enn
merket. Sy 1 cm tvers over. Sy opp att til toppen med nåla 1 cm frå den første saumen. Fest
trådane godt.
Klipp opp mellom saumane.
Sy saman ved skuldrene (for hand).
Sy i ermet med nåla i den første omgangen med glattstrikk i brettekanten. Bøy brettekanten
ned og fest forsiktig.
Ta opp maskar rundt halsen med pinne nr 3,5.
Strikk 7 omgangar 1 rett og 1 vrang.
Skift til svart og strikk 1 omgang rett.
Strikk 3 omgangar svart.
Strikk 1 omgang vrangt (brettekant).
Strikk 9 omganger raudt glattstrikk.
Fell av og sy brettekanten forsiktig og litt laust ned.
Du kan også fella av etter dei tre svarte omgangane dersom du vil ha ei lausare halsopning.

Copyright for mønsteret: marit elisebet høines totland 

Du må gjerne ta utskrift av Smørbukkmønsteret og spreia lenka til denne sida til andre. Copyright gjeld berre publisering og bruk av mønsteret for sal.

Det seiest at strikking roar ned blodtrykket.
Stell fint med blodtrykket!

Helsing

Marit Elisebet Høines Totland

Smørbukk er fast gjest i huset i jula

Vil du ta ei pause i strikkinga? Kva med ei sommarfuglbok?

HÅP er ei lita tenkepause, eller ei gåvebok. Første del handlar om larven som fryktar det som skal komma. Andre del handlar om sommarfuglen som symbol. HÅP kjem snart i handel. Kr 150,- Du kan tinga boka her: post@marittotland.no 

Ny bok: Håp

I haust kom boka "Håp", ei gåvebok om sommarfuglen som symbol.

Boka er 14x14 cm. 

Desse sommarfuglane er gjennomgåande illustrasjonar i boka.

"Håp" kan bestillast i kommentarfeltet her, med SMS til 98060938 eller ved epost til meg: marit.totland@knett.no.

Prisen er 150 kr + evt porto.
Portofritt ved kjøp av minst tre.

Og bøker er å få kjøpt i bokhandelen i Skudenes, Åkra, Kopervik, på Oasen,

Totland Libris, Nordfjordeid

Bokhandelen i Aksdal, i Rosendal, på Husnes og hos Vikse/Bremnes

Sand i Ryfylke, Egersund, Ølen, Etne, Sveio,

Bok og media, Akersgata /Oslo,

Høyer i Arendal, Bibelbutikken i Sandnes,

Kristelig bokhandel i Haugesund, Bergen, Torp og Bryne,

Vivo i Drammen, Lyngdal og Mandal,

Sunnbok på Stord,

ARK Amanda storsenter, ARK Heiane og ARK Stord

Osøyro Libris og Vatne/Sandnes og

i Åkra hos Oddrun på butikken.

Dessutan er den å finna i Tvedestrand antikvariat

(litt tidleg å hamna på antikvariat, men men...) 

Nettsidene til Bok & Media finn du her

Eg skuldar Garborg ei orsaking

Kronikk i avisa Kvinnheringen, 29.mars2017.

I ti år prøvde eg å nærma meg Garborg og Skou, og heile tida undra det meg at Garborg ikkje stod opp for venen sin då han trengte det mest. No har Nasjonalbiblioteket sitt arbeid med å digitalisera gamle aviser komme meg til hjelp: Eg les og les, og ser at eg ikkje visste alt om Garborg då eg skreiv «Garborg og Skou – forskjell på folk?».

Arne Garborg og Martin Johan Mathiassen Skou, venene frå  barne- og ungdomsåra, skulle få vel så ulike liv som vilkåra dei var fødde inn i. Dei møttest som odelsgut og omstreifarson, gjekk i lag på lærarskule, men fekk inga langvarig lærarkarriere. Etter å ha gått kvar sitt stykke på ein humpete livsveg, sat Garborg og skreiv Fred i 1892, samstundes som Skou var begynt på boka På fantestien, eit kampskriv for folket sitt. Dei var nok i kvar si skriveboble, opptatt av eigne tankar og skriverier. Likevel; eg må innrømma at det irriterte meg at då Skou fekk gitt ut boka si, sette Garborg sine stubbar om fantane på trykk i Juleroser same året. Mange på Jæren måtte forstå at det var Martin Johan og faren Mathias det handla om. Og ville ikkje ei slik skildring av miljøet deira ta vekk truverde og tyngde frå det Skou prøvde å oppnå med å skriva På fantestien? Burde ikkje Garborg ha skjønt dette? Burde han ikkje ha tatt såpass omsyn til ein barndomsven? Tenkte eg.

Og seinare, då debatten gjekk om kva ein skulle gjera med omstreifarane; om kva løysingar ein skulle ha for busetjing og kva lover ein skulle vedta, kvifor tok han ikkje til orde då? Han skreiv jo om mest alle andre samfunnsspørsmål? Men eg leitte i dei store avisene der desse ordskifta gjekk føre seg, utan å finna eit livsteikn frå Garborg.

Visst nok skreiv Garborg mykje fint om Skou i dagbøkene. Og då han laga føreordet til andreutgåva til På fantestien i 1917, er det ikkje måte på kor god attest han gir venen sin. Slik var det også då tida kom og det skulle skrivast minneord.

Men når venen trengte det aller mest? Når andre med makt, prestar og embetsmenn, gjekk gode for han som ei motvekt mot alle som ikkje trudde han kunne bli noko skikkeleg til mann, kvifor gjorde Garborg ikkje som dei?

Eg har slått meg til ro med at det er mykje i Garborg sitt liv me ikkje skjønar. Han kunne vera skiftande i sinn og tankar.

Nasjonalbiblioteket si skattkiste.

Då eg skreiv boka om Garborg og Skou hadde eg stor nytte av dei digitaliserte avisene som ligg på nb.no. Nasjonalbiblioteket er i gang med å leggja ut alle gamle aviser. Derfor visste eg at det ville komma ny informasjon etter kvart. Med jamne mellomrom går eg inn og sjekkar om det er noko av interesse, og her ein dag fekk eg verkeleg storfangst. Bladet  Den 17de Mai, Norsk folkeblad, var lagt ut. Og der fann eg det eg meinte Garborg burde ha skrive. I april 1896 fekk Skou den moralske støtten Garborg kunne gi han. Over to spalter presenterer Garborg arbeidet til sin «gamle ven M. J. Mathiassen Skau»; bakgrunnen med omstreifarar i landet, situasjonen med mange som har tøffe dagar, boka og innsatsen til Skou.

Liten sans for Departements-Lars

 Om den statlege innsatsen, hadde Garborg dette å seia: «At dette ikkje kan halda på, det forstår no alle, men færre er det, som veit råd. Det arbeidet, Eilert Sundt fekk i gang i 50-60-åri, stansa, då «sparetanken» fekk denne himmelsende mannen stengd inn i eit prestekall... I hans stad hev me me no ein hop vanlege bureaukratar, som nok bryggjer vanleg bureaukrat-råd med tvangshus og direktørar og ditt og datt; men kva slikt skal nytta i ei sak som denne – utan til å øyda burt pengar på -, det må ein vel vera Departements-Lars for å forstå. 

Derimot trur han på Mathiassen sine løysingar: La dei få små heimar å bu i. Dei kan framleis selja varene sine rundt om i bygdene, men kvinner og born skal berre vera heime eller i naboheradet, Noko langferd skal dei ikkje ha lov å dra på. Dermed vil det bli slutt på vandringane, for mennene vil vera der kvinnene er sidan det er dei som forsørgjer familiane med tigging. Borna skal bu hos foreldra dei første åra, før dei får nokre år hos bønder mens dei går på skule.

Dette vil kosta pengar, men det kostar å ha dei flakkande med støtte frå fattigkassa også. Men etter kvart vil dei kunne hjelpa seg sjølv. Garborg legg til at dei gjennom sitt lange vandrarliv har øvt opp ein og annan givnad som kunne komma vel med. «Me kunde då kanskje få gode diplomatar!» Han har tidlegare skildra Fante-Thomas i Fred som mannen som ingen kunne målbinda. Til og med Bibelord som andre las til fordøming kunne han lesa til frikjenning.

Meir vit enn ein digerkongeleg kommisjon

Garborg avsluttar me den drygaste tilrådinga Skou kunne ønskja seg: «Eg vil rå folk til å høyra på Mathiassen, når han utviklar desse tankarne sine; der er meir praktisk vit i dei enn i alt som kunde bryggjast i hop um det so var av ein digerkongeleg kommisjon. Elder les den vesle boki hans: På Fantesti».

Rett skal vera rett:

Dermed må eg leggja meg flat og trekkja tilbake det eg indirekte skreiv i boka mi om at Garborg ikkje stilte opp for venen sin. Trøysta er at det er fleire enn eg som må gjera den øvinga i tida framover. Når me kan sitja heime i stova å lesa avisene frå 1800-talet, kan mykje og mangt komma for ein dag. Historia er skriven av nokre få. Dei valde ut kva det var rett og relevant å ta med. No får me direkte tilgang til det avisene skreiv «den gongen då». Eg sender ein takk til Nasjonalbiblioteket som gjorde det nødvendig for meg å be Garborg om orsaking.

Frå Garborgsenteret der eg "møtte" Garborg.
Foto: Garborgsenteret

 ..............

"Garborg og Skou - forskjell på folk?" er i hylla til alle bokhandlane til Hillesland, kan tingast hos alle andre og på Haugenbok.no, hos meg: marit.totland@knett.no

og her direkte frå Commentum forlag

Kista med det rare i og bryllupet på Vaholmen

Det spankulerte en dag for noen år siden en liten tykkfallen pjokk på Skudeneshavns gater. På sin tur møtte han en gammel kjenning med et grønt skrin på ryggen, kjepp i hånden og smil og godt humør lysende over hele ansiktet.

-         Kor ska’ du hen? spurte pjokken.

-         Te Syre å lera ved!

Mannen som  svarte så kontant var Martin J. Mathiassen Skou. Tater av fødsel, lærer, på fantestien igjen, modell for Garborg, reisetaler og forfatter og til slutt blikksmed og kramkar på Karmøy. Guttpjokken var undertegnede.

Det er Sigurd Jakobsen som skriver dette. I mange år har jeg vært på leit etter et kåseri som han hadde i NRK. Men da det ikke fantes i NRKs arkiver, gav jeg opp å få tak i det. Men så, denne uken, søkte jeg på ny på Nasjonalbiblioteket sin nettbase nb.no. Paradoksalt nok finner jeg mest godt nytt i di gamle arkivene. Og i og med at det legges ut flere gamle aviser hver uke, er det stadig skatter å finne. Denne gangen fikk jeg et treff i avisa 1.te mai, 17. og 27. desember 1938. Og sannelig: Der var hele kåseriet gjort om til en artikkel i to deler. Det er skrevet og fortalt mye om Skou, men når jeg var spesielt interessert i dette kåseriet, er det fordi journalisten selv kjente han. Han skriver:

Når jeg nå skal fortelle litt om denne eiendommelige og sammensatte manns liv, står dette minne fra Skudeneshavns gater mer levende for meg enn noensinne.

Han står foran meg, høyreist og senesterk med landeveiens seige rytme i kroppen. For oss barn inkarnasjonen av godslighet; men under den tålige overflate ulmer en vulkan, tatergemyttet som før du vet av det kan bryte ut i et himmelsprett av de verste. Ansiktet var skarpskåret med svarte øyne, mørk i hamleten, litt svartgrått skjegg og nedenunder en gloende kontrast i det spraglete halstørkle.

Skikkelsen var kjent over hele Karmøy, for så vidt over hele vest- og sydlandet, og særlig kvinnfolkene la ofte til side en skilling for å ha litt i bakhånd når «Skauen» kom og kiste-leddikens vidunderlige smykker kom for dagens lys.

Skous kiste var for oss barn noe av det vidunderligste som var til. Der var syljer og stas, spring og bånd, blonder og kam og speil, og sist men ikke minst: kniver. Mange og fine, men så sørgelig dyre for småkarer.

Han var original fra innerst til ytterst. Støtt hadde han et ord for hva enn du spurte om. Helst noe morsomt, som blei sagt med et smil, men også bitende ramsalte ting som rammet den ulykkelige midt i det ømmeste punkt.

Modell for Garborg

Jakobsen forteller videre om livet til Skou, slik han selv gjorde det i boka  På fantestien som han gav ut i 1893. Det er godt kjent at Skou og Garborg var venner og at Garborg brukte han som modell i sine Jærbøker:

Selv om det ikke er Skous beste sider som kommer fram gjennom Garborgs karakteristikk, var Skou likevel meget stolt over å ha vært hans modell. Min far forteller således at i den tid han gikk på lærerskolen på Stord, møtte han en dag en skreppekar med et grønnmalt skrin på ryggen. Han stoppet opp og spurte: Kjenner De ikke meg?

-          Nei, dessverre, jeg gjør nok ikke det.

-          Jeg er Martin Johan Mathiassen Skou. Det var jeg som var modell for Garborgs Carolus Magnus i Fred og Læraren.

Da Marta Snibedalen blei gift

Skou ble gift med Marta på Vaholmen på sine gamle dager og bodde der til han døde i 1919, i et lite hus som stod like bak det som nå er kulturhuset/gamle badet. Jakobesn forteller hvordan det gikk til da de skulle gifte seg. Historien er festlig, - så festlig at en kan lure på om det er bare sannheten vi får her. Men la gå: Det får stå på fortellerens regning:

Han fortalte ofte om Garborg og om de dagene han var borger på vanlig vis.

På sine gamle dager, omkring 1906, var det han kom til Skudeneshavn. Her fikk han hus hos Marta Snibedalen. Hun blei også kalt «Marta med Bilen». Grunnen var den at hun ofte blei sett med en liten håndkjerre. Hun hadde nemlig en liten potetlapp i en fjellhylle, og halte sjøl omkring og solgte sine produkter.

På den tid var prost Geelmuyden sokneprest til Skudenes. Til ham kom en dag Skou og forlangte lysing – han ville gifte seg med Marta, forklarte han. Men Geelmuyden sa nei. –Ja, Skou mente noen måtte ta seg av den gamle piken, og han bodde jo i huset likevel. Men Geelmuyden var ubevegelig.

Skou gav seg likevel ikke, men kom igjen, og sa det var for galt at han ikke ville vie dem. Det var jo en gammelhjelpeløs dame og han ville bli henne en trøst og støtte i alderdommen.

Men presten sa atter en gang nei.

Så begav det seg at Marta sjøl hinket den lange veien til prestegården. Hun talte vakkert og gråtkvalt for seg. Fortalte ydmykt om dent id hun tjente på Tau ved Stavanger, hvor Skou i sin tid var lærer – og om at hun hadde vært forlovet der inne – ja, ja, men, det hadde hun. Hånden for over øynene og tok en liten svipptur om nesen i samme rennet.

Jaså, sa Geelmuyden, så det er gammel kjærlighet altså?

Marta nevnte ingenting om at det var en annen, som omkom på sjøen hun hadde vært forlovet med, men sa med tårevåte øyne et skjelvende Ja-a.

Da viet presten dem, og det blei holdt dundrende bryllupsfest på Vaholmen. – Langt på natt blei gjestene lempet på dør, en for en, og Skou gikk til køys.

Sprek, begavet, intelligent, et rikt og sammensatt menneske.

Heilt til sine siste år var Skou en sprek og frisk kar. Min far forteller at han en gang møtte han på Sandve ved Skudenes. Det var seinhøstes og temmelig kaldt. Men Skou heiv av seg klærne på den ytterste odden, jumpet uti, tok seg en real svømmetur, kom opp og ristet seg og smatt i klærne. Da dette hendte var han omkring 70-årene....

Distriktslege Jensen, som nå er pensjonert og bor i Skudeneshavn, hadde mangen en festlig historie å fortelle om Skou. Han sier det var en begavet og intelligent mann. Jeg talte ofte med han, og han fortalte meg bl. a. om den gang han på sine foredragsreiser skulle tale for det samlede professorkollegium i Universitets Aula. Skou var jo litt benauet over den representative forsamling, men han tenkte med seg: Jeg får fortelle dem sannheten framfor alt, og foredraget blei en stor seier for ham.

Han fikk kreft den siste tid, og blei av legen beordret innlagt på Stavanger amtssykehus. Her døde han den 15.januar 1919. Hans båre blei ført til Skudenes, hvor han er gravlagt på Falnes kirkegard.

I spredte trekk var dette Martin Johan Mathiassen Skous tragiske livsskjebne. – Et merkelig rikt og sammensatt menneske var han...

  
Spørsmål som jeg gjerne skulle hatt svar på:
1. Hvor er Snibedalen, der Marta hadde potetåkeren?
2.  Har noen hørt fra foreldre/besteforeldre om hvodan det gikk til da Skou skulle gifte seg?

............

* Avisa 1ste Mai var Arbeiderpartiets tidligere hovedorgan i Stavanger, grunnlagt 1899, utkom daglig fra 1906. Videreført som Rogalands avis.
* Når Jakobsen skildrer Skou, slår fordommene i samfunnet inn. Han skriver om mørkt hår og mørke øyne. I følge offentlige protokoller var Skou mørkeblond og blåøyd.
 

Hele fortellinga om Skou kan du lese i "Garborg og Skou -forskjell på folk?" Den er i salg hos Hillesland bokhandel og alle landet bokhandler tar den inn ved bestilling. Kan også bestilles på Haugenbok.no og hos meg: marit.totalnd@knett.no. Hos meg er prisen kr 200 inkl porto. Bruk sms: 98060938

Brigg Norden - forkledd for å skremma sjørøvarskuter

Brigg Norden av Haugesund segla på dei store verdshava før den forliste under storstormen på Island i 1884 som er skildra i Alt vel. I all slags ver og vind kunne det vera mange farer kaptein Antoni Berentsen måtte vera vaken for. Og når mannskapet gjekk i land i framande hamner, kunne det nok henda dei kom heim med dei utrulegaste sjørøvarhistorier.
Men Norden har faktisk si eiga sjørøvarhistorie. Då eg skulle prøva meg på å mala skipet, etter bildet over her, merka eg meg dei svarte felta i den kvite stripa øvst på skipet. Og sidan eg har sett mange seglskutebilder utan å sjå nærare på detaljane, tenkte eg ikkje meir over det.
Men så var eg hos Hagland i Haugesund, hos dei som eigde Norden. Og då fekk eg ny informasjon. Skipet var forkledd som marinefartøy for å halda sjørøvarar på avstand. Dei svarte merka er ikkje svarte skipsbord, men kanonopningar. Skipet hadde kanonopningar, men ingen kanoner på dekk.
Er det nokon som kjenner til om andre skuter forsvarte seg slik?

Viktig og fin historisk roman, skriv Kristine Sele

Slik skriv Kristine Sele i ein bokomtale i Bømlonytt 21.12.12016.
Eg bukkar og tar i mot og set særleg pris på at Kristine Sele meiner boka løftar fram ein del av kystkulturen vår.:

* Kvinna si uro når mann, far, son, kjærast er langt til havs, i ei tid utan kommunikasjon.
* Om reiaren si sut for mannskap og båt.
* Rykte fortel om storstorm og forlis; dei heime ventar på telegrammet som skal fortelja at alt er vel.

I Alt vel frå Marit Elisebet Høines Totland får lesaren dette på nært hald. Me følgjer hovudpersonen Karina vidare i levet hennar i Skudnes. I Blåstrømpe kom ho som tenestejente frå Stavanger.

"Alt vel"-  startar med den dramatiske storstormen på nord-Island....
-  er også ei fin og var kjærleikshistorie.
....
Marit Elisebet Høines Totland, som sjølv er frå Skudeneshavn, bidrar med "Alt vel" til å løfta fram ei del av kystkulturen